De geschiedenis van een modern stadsdorp

Bijlmerbajes

Bajesdorp heeft zijn naam ontleent van de Bijlmerbajes, de naastgelegen gevangenis.

De Bijlmerbajes (officiële naam: Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel) zou uitgroeien tot de bekendste gevangenis van Nederland. Beroemde kopstukken uit de onderwereld als Klaas Bruinsma, Willem Hollender en Pistolen Paultje hebben hier gezeten.

Amsterdam wilde door ruimtegebrek zijn gevangenissen uitbreiden, maar er was nergens plek in de stad. In 1960 werd er een oplossing gevonden en werd er een terrein van 7,5 hectare op industrieterrein Overamstel uitgekozen. De Bijlmerbajes moest onder andere het Huis van Bewaring I (Weteringschans), Huis van Bewaring II (Amstelveenseweg) en het in Rotterdam gevestigde Centrale Vrouwengesticht vervangen.

Van te voren was er kritiek op de Bijlmerbajes. Er waren bezwaren tegen de grote capaciteit van het complex (720 gedetineerden), de massaliteit van het geheel (enorme flats) en de mogelijkheid om gevangen in isolement te plaatsen. Ondanks veel kritiek en rechtzaken besloot staatssecretaris Glastra van Loon dat de plannen door moesten gaan. En zo worden er, ondanks de strubbelingen, zes witte toren van 40 meter hoog gebouwd. De gevangen werd in 7 maart 1978 in gebruik genomen. In elke toren kwamen dertien verdiepingen: de onderste twee voor personeel en faciliteiten, de bovenste voor isoleercellen en beveiligde luchtplaatsen en daar tussenin de paviljoens. De torens waren met elkaar verbonden door een gang, genaamd de Kalverstraat.

Bajesdorp

Bij de gevangenis hoorde 19 personeelswoningen voor de cipiers en een directeursvilla. Deze cipierswoningen vormen de basis van wat wij later Bajesdorp zijn gaan noemen.

Rond 2000 komen een aantal van de cipierswoningen leeg te staan. Er was ondertussen besloten dat de Bijlmerbajes op termijn zou sluiten en naar Zaandam zou verhuizen. De gevangenis had de woningen dus niet langer meer nodig, maar er werden ook geen nieuwe huurders gezocht voor de woningen. Ze kwamen voor een langere tijd leeg te staan.

Op 7 september 2003 werden vier cipierswoningen, die dan al meer dan 2 jaar leeg stonden, gekraakt. Uiteindelijk komen er steeds meer woningen leeg te staan. Originele huurders maken zich hard om de leegstaande huizen weer bewoond te krijgen, maar dit is tevergeefs. Drie verdere panden worden gekraakt nadat deze door het gedwongen vertrek van huurders lange tijd leeg blijven staan.

Het lukt de gevangenis niet om de woningen nieuwe bestemmingen te geven. Wenckebachweg nr 14 werd bijvoorbeeld in gebruik genomen door een dienst voor bedrijfshulpverlening (BHV) en een fysiotherapeut. Maar fysiotherapeut moest gedwongen vertrekken, omdat de activiteiten niet vallen onder de in het bestemmingsplan. Wenckebachweg nrs 28, 30 en 32 staan enige tijd leeg en worden omstreeks 2004 in gebruik genomen als kantoorruimte. De administratieve afdeling van de gevangenis verhuisd echter naar Almere. Na enkele maanden leegstand wordt er een anti-kraker in 3 huizen gezet. Krakers, anti-krakers en huurders wonen lange tijd naast elkaar en vormen samen een stadsdorpje. Uiteindelijk zullen de krakers hier 16 jaar op een autonome en creatieve manier wonen en werken.

Sluiting en sloop

Nadat het terrein door de Rijksoverheid verkocht wordt aan een projectontwikkelaar wordt Bajesdorp ontruimt. Als eerste wordt in december 2018 de lange rij huizen (inclusief De Muiterij) gesloopt. Het buurtcentrum verhuisd dan naar de voormalige directeursvilla.

In september 2019 wordt de rest van het dorp gesloopt. Een deel van de bewoners bouwt een tijdelijk dorp, om in te wonen terwijl er aan een toekomst voor Bajesdorp wordt gewerkt.

Activiteiten

De bewoners van Bajesdorp zitten niet stil. Door de jaren heen zijn er heel veel verschillende activiteiten georganiseerd. Hieronder volgt een greep uit 16 jaar Bajesdorp:

Bajesdorp festival

In 2010 zijn er zeven huisjes gekraakt: huisnummer 12, 16, 18, 22, 24, 36 en 42. Hetzelfde jaar gaat ook het kraakverbod in. Bajesdorp wil meer mensen kennis laten maken met de bijzondere plek die ze zijn. De bewoners beginnen met hun succesvolle festival Thuis in Bajesdorp, wat later verder gaat onder de naam Bajesdorp Festival.

Femke: ‘We hebben het gevoel dat we op een hele bijzondere plek wonen, maar niemand kent het eigenlijk. Via het festival willen we mensen kennis laten maken met de idealen van hoe we hier wonen. Op een andere manier dan op veel andere plekken in de stad.’.

De eerste editie is op 27 maart 2010, waarbij 7 woningen hun huiskamers beschikbaar stellen, geven Amsterdamse singersongwriters concerten. In de eerste jaren ligt de nadruk op akoestische muziek, later komen er andere stijlen muziek bij. Het wordt een jaarlijks gratis huiskamer- en achtertuinfestival met onder andere muziek, theater, poëzie en dans trok tussen de 600 en 800 bezoekers. Het festival is verspreidde over het gehele dorp en draait op vrijwilligers. Naast veel live muziek is er straattheater en een kinderprogramma. En dit allemaal zonder subsidie en non commercial. De laatste editie van het Bajesdorp Festival vond plaats in 2019. Daarna werd Bajesdorp ontruimt. In totaal zijn er 13 Bajesdorp festivals georganiseerd door de Bajesdorp bewoners.

Meer informatie over het Bajesdorp Festival.

Bajestuin: Een initiatief voor de buurt en door de buurt

De Bajestuin is een moestuin voor en door de buurt. Het begon allemaal in het voorjaar van 2013 met een kleine guerilla-tuin in bakken. Het grasveld was al zeker 16 jaar niet meer gebruikt. Begin 2014 tekende de Vereniging Bajesdorp een medebeheer-contract met zowel de Gemeente Amsterdam als de Gemeente Ouder-Amstel (tegenwoordig Amsterdam-Duivendrecht). Sindsdien hebben we van dit grasveld een bloeiende en diverse tuin gemaakt en is de tuin ondertussen uitgegroeid tot een vaste ontmoetingsplek voor de buurt.

Meer informatie over de Bajestuin.

De Muiterij: Het kloppend hart van het dorp

In Bajesdorp is er een lange tijd is er geen gemeenschappelijke ruimte. Maar daar komt in 2015 verandering in. Wenckebachweg nummer 20 wordt gekraakt en sociaal buurtcentrum De Muiterij wordt in gebruik genomen. In december 2018 verhuisde de Muiterij van Wencekbachweg nr 20 naar nr 46, de voormalige directeurswoning.

Buurtcentrum de Muiterij serveerde elke dinsdagavond tijdens de volkskeuken een veganistische maaltijden, met groente uit eigen tuin en veelal begeleidt door een muzikaal optreden. Verder waren er regelmatig workshops en buurtbijeenkomsten plaats. Ook het Language Café sinds den beginne een vaste waarde, veelal wekelijks op een vaste avond. Naast deze publiekelijke activiteiten werd er ook druk vergaderd, gekookt of gerepeteerd.

In de zomer van 2022 is Buurtcentrum de Muiterij is gesloopt om ruimte te maken voor de woon-werkplek voor kunstenaars en activisten die we aan het bouwen zijn.

Balreep: Bajesdorp sport
Onder de noemer van Sport Club Balreep worden er in en vanuit Bajesdorp diverse sporten beoefent zoals voetbal, acrobatiek, basketbal, tafeltennis en wielrennen.

Rondje Bajesdorp
Een van de hoogtepunten uit de sportgeschiedenis van Bajesdorp zijn de wielerwedstrijden die in 2015, 2016 en 2017 werden georganiseerd. Rondje Bajesdorp, een straatrace met een parcours dwars door heel Bajesdorp heen, inclusief naastgelegen parkeergarage en de Bijlmerbajes. Met als afsluiting live muziek in De Muiterij.

Meer informatie over Rondje Bajesdorp

Toekomst voor Bajesdorp

Al voor het kraakverbod, dat op 1 oktober 2010 in ging, voerde de bewoners van Bajesdorp gesprekken met het Rijk, de eigenaar van de Bijlmerbajes. Bajesdorp wilde graag het dorp behouden. Een belangrijke stap daarin in was de oprichting van de Vereniging Bajesdorp op 18 maart 2011.

Vanaf 2014 worden er serieuze gesprekken gevoerd met het Rijk om de grond aan te kunnen kopen. Hier kwam veel bij kijken: het schrijven van statuten, reglementen, rekeningen voor duurzaamheidsrenovaties, gesprekken met stadsdeel Oost en een visiedocument voor bureau Broedplaatsen. Dit allemaal in de hoop dat het dorp te behouden van ontruiming.

De uitkomst van de lobby bij stadsdeel Oost was teleurstellend en hoopgevend tegelijk: ze waren positief over de plannen van Bajesdorp, maar konden niets betekenen. De grond was immers van het Rijk en zou niet door de gemeente Amsterdam worden aangekocht (iets wat eigenlijk wel standaard gebeurde). De verkoop van de grond werd via een tender uitgegeven waarvoor de gemeente een Nota van Uitgangspunten schreef. In deze Nota werd aangegeven dat er op het voormalige terrein van de Bijlmerbajes een broedplaats moet worden gerealiseerd. Zo krijgt Bajesdorp toch een voet tussen de deur!

Meerdere projectontwikkelaars schrijven zich in voor de tender voor het terrein. Een van ontwikkelaars is projectbureau AM. Zij nemen contact op met Bajesdorp en in mei 2017 sluiten Bajesdorp en AM een intentie-overeenkomst om, mocht AM de tender winnen, samen te werken.

In september 2017 wordt duidelijk dat AM de grond mag gaan kopen van het Rijk en breekt er een spannende tijd aan voor de bewoners van Bajesdorp. Ze moeten met de projectontwikkelaar gaan onderhandelen over de grondprijs. Uiteindelijk wordt met de hulp van Jaap Draaisma een compromis gesloten. Na anderhalf jaar onderhandelen ondertekenen Bajesdorp op 19 september 2018 de intentie-koopovereenkomst met AM.

Ondertussen is er in de stad Amsterdam een linkse coalitie, en Bajesdorp ziet zijn kans om de gemeente zo ver te krijgen om de grond aan te schaffen zodat Bajesdorp het in erfpacht kan nemen. Uiteindelijk besluit de raad op 6 november 2019 dat de gemeente de grond zal kopen en in erfpacht zal geven.

in 2022 hebben we getekend voor de eeuwigdurende erfpacht, de hypotheek en de aannemer. Eind 2023 wordt ons pand opgeleverd en gaan we er wonen en werken!

Tijdelijke dorp

Tot dat het gebouw af is woont een deel van ons naast de grond in tijdelijke woningen.