Logo by Maia Matches
Amsterdam, 23 nov. 2022
Op vrijdag 25 november start van de bouw van Het Nieuwe Bajesdorp! Dit wordt feestelijk gevierd in aanwezigheid van wethouder Touria Meliani (cultuur, broedplaatsenbeleid). Bajesdorp – de eerste permanente wooncoöperatie en broedplaats – is, in een tijd waarin de bouw vaker vertraagd en uitgesteld wordt, door het oog van de naald gekropen. Het zelfbouwproject van kunstenaars en activisten heeft in september de financiering net op tijd rond gekregen, met onder meer de allereerste lening van het Amsterdamse wooncoöperatiefonds en ondersteuning door Bureau Broedplaatsen. In september 2023 vind de oplevering van het gebouw plaats.
Op het terrein van de voormalige Bijlmerbajes vindt een ongekende samenwerking plaats tussen de activisten en kunstenaars van het Bajesdorp collectief, de gemeente Amsterdam en een gebiedsontwikkelaar BajesKwartier. Samen maken ze de eerste permanente broedplaats en wooncoöperatie van Nederland mogelijk met daarin een theater, ateliers én woningen. Na een proces van tien jaar leek het nieuwbouwproject door de stijgende rentes en bouwprijzen bijna niet door te kunnen gaan. Het is een moeilijke tijd voor bouwprojecten, zeker voor meer kwetsbare nieuwe woonvormen waarvoor nog geen gebaande paden zijn voor financiering.
Creatieve woonactivisten met een verleden
Bijna 20 jaar geleden werden de leegstaande cipierswoningen van de Bijlmerbajes gekraakt. Toen in 2010 het kraakverbod inging, startten de woonactivisten met hun plannen om de grond en de woningen aan te kopen van het Rijksvastgoedbedrijf, maar die was niet geïnteresseerd in de niet-winstgevende coöperatieve plannen van Bajesdorp. In een zoektocht naar mogelijkheden voor het collectief om voort te blijven bestaan, gingen de projectontwikkelaar en de woonactivisten van Bajesdorp met elkaar in gesprek en dit leidde tot een onverwachte samenwerking.
Het nieuwe woon-werk-project van Bajesdorp is tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen de gemeente, de projectontwikkelaar en het eigenzinnige collectief. Voormalig Wethouder Van Doorninck: “Ik denk dat de Vrijkoop van Bajesdorp een prachtig voorbeeld is van hoe je aan een stad bouwt die toekomstbestendig is. Je bouwt een stad nooit alleen als de gemeente, nooit alleen als marktpartij, maar dat doe je met alle Amsterdammers.”
Pioniers
Vanuit deze basis is Bajesdorp het eerste project dat mede gefinancierd wordt door het nieuwe wooncoöperatiefonds dat in 2021 gelanceerd is door de Gemeente Amsterdam. Het is daarnaast in Amsterdam de eerste permanente, coöperatieve nieuwbouw-broedplaats. Bovendien is Bajesdorp ook het eerste Amsterdamse wooninitiatief in ongedeeld eigendom in samenwerking met Vrijcoop. In het kort: het pand kan nooit meer verkocht worden en is daarmee definitief van de vrije markt af. Dit concept is komen overwaaien uit Duitsland waar het met succes en op grote schaal wordt toegepast. Vrijcoop – een samenwerking tussen verschillende wooninitiatieven, waaronder Bajesdorp zelf – heeft dit model vertaald naar Nederlandse regelgeving. Daarmee is Bajesdorp aan het pionieren op meerdere vlakken.
Werk- en woonruimtes voor creatieven in het gedrang
Na jaren van broedplaatsenbeleid waar veelal gebouwen tijdelijk als broedplaats gebruikt worden – totdat de stadsontwikkeling ook op die plekken kan starten – realiseert Amsterdam zich dat woon- en werkruimtes voor kunstenaars uit de stad verdwijnen als er geen permanente oplossingen komen. Bajesdorp is een voorbeeld van een woon-werkpand dat tegen de de stroom in betaalbare woningen en werkruimte voor kunstenaars creëert. De initiatiefnemers, zelf kunstenaars en woonactivisten hopen dat het broedplaatsenbeleid ook andere permanente projecten gaat ondersteunen, zodat er nog meer permanente plekken in Amsterdam op lange termijn kunnen bijdragen aan een levendige en leefbare stad. Het combineren van werk- en woonruimtes, zoals in het nieuwe gebouw van Bajesdorp, is daarbij uitermate belangrijk. Alleen zo kunnen kunstenaars zich ook echt wortelen in de stad en langdurig committeren aan een bouwproject.
Wooncoöperatie in opkomst
Amsterdam heeft zich de afgelopen jaren hard ingezet voor de positie van wooncoöperaties in de stad. In 2020 zijn er dertien nieuwbouwlocaties aangewezen en in 2021 is er de Stimuleringslening Wooncoöperaties Amsterdam (in de volksmond: het wooncoöperatiefonds) opgericht, waar initiatiefnemers voor een deel van hun startkapitaal terecht kunnen, namelijk maximaal 50.000 euro per woning tegen een aantrekkelijke rente. Het streven van de gemeente Amsterdam is dat er in 2025 in de stad 7000 wooncoöperatiewoningen gebouwd of in ontwikkeling zijn. In 2040 moet dat aantal zijn gegroeid tot 40.000. Bajesdorp hoopt dat er nog vele projecten hun voorbeeld mogen volgen.
Worsteling
Ondanks deze nieuwe financieringsmogelijkheden worstelen wooncoöperaties met fors gestegen hypotheekrente en bouwkosten. Doordat het pioniersprojecten zijn waarbij mensen pro-bono hun droom realiseren zijn deze woonvormen extra kwetsbaar. Ook voor Bajesdorp was het spannend of ze hun financieringsplan sluitend konden maken. De initiatiefnemers van Bajesdorp: “Ondanks dat onze sociale Duitse GLS bank de lage rente voor ons zolang mogelijk heeft vastgehouden is de rente voor ons project in de afrondende fase alsnog omhoog gegaan. Na een crowdlending waarbij we al 570.000 euro hadden opgehaald moesten we in een paar weken tijd nog 30.000 euro erbij gefinancierd krijgen”. Daarmee heeft Bajesdorp het nipt gered om op 3 oktober de erfpachtakte en hypotheekaktes te ondertekenen, en de aannemer definitief de opdracht te verstrekken.
Het fundament is er
Inmiddels zitten de heipalen van het nieuwe Bajesdorp in de grond en werkt de aannemer verder aan de fundering van het gebouw. Een mijlpaal die we op 25 november 2022 vieren samen met Wethouder Touria Meliani. Naar verwachting zal het gebouw eind september 2023 opgeleverd worden.
Foto’s van het bezoek van Touria Meliani
Foto Nina Karim van Oort
Over andere wooncoöperatieprojecten en de uitdagingen, zie ook: